برخلاف روند همیشگیِ دوشنبه‌ها که به سراغ ادبیات داستانی خارجی می‌رفتیم؛ این‌بار به پیشنهاد سرکار خانم نوروزی کتابی با موضوع حقوق حیوانات انتخاب کردیم. نام این کتاب آزادی حیوانات نوشتۀ پیتر سینگر و ترجمۀ بهنام خداپناه است.
در پشت جلد کتاب می‌خوانیم: «آزادی حیوانات سال‌ها پیش، در اولین نوبت چاپ، به هدف دگرگون کردن رفتار انسان‌ها با حیوانات الهام‌بخش جنبشی جهانی شد. میلیون‌ها زن و مرد دل نگران در اقصی نقاط جهان با خواندن این اثر توجهشان به سوء‌استفاده‌های تکان‌دهنده از حیوانات جلب شد. اما مسلم است که تنها تلاش این کتاب برملاکردن واقعیت‌های خوفناک «دامداری صنعتی» نیست؛ نویسنده برای تاثیر بیشتر و نتیجه گرفتن از تحقیقاتش، جایگزین‌هایی پیشنهاد می‌کند که هم برای انسان‌ها و هم برای حیوانات مفید است… با خواندن آزادی حیوانات جدا از آن که از لحاظ اخلاقی مجاب به دگرگونی رفتار با حیوانات می‌شوید، با معرفی آن به حامیان این موضوع یا به کسانی که هنوز در رفتار خود تردید دارند، قدمی در جهت این جنبش برمی‌دارید.» بی‌جهت نیست که ریچارد آدامز، نویسنده، از این کتاب با عنوان «مهم‌ترین و مسئولانه‌ترین اثر» یاد کرده و پرسیده: «آیا وقت آن نرسیده که دیدگاه خود را نسبت به جهان و مسئولیتمان را در قبال موجوداتش تغییر دهیم؟»
خانم نوروزی عزیز، برای شروع به ما بگید؛ چرا این کتاب برای شما جذابه که این‌بار تصمیم گرفتید کتابی در این زمینه معرفی کنیم؟
نوروزی: کتاب‌های مختلفی برای بررسی به دفتر انتشارات میاد و بعضی از کتاب‌های ترجمه شده به صلاحدید آقای حسین‌زادگان به من ارجاع داده میشه تا بخونم و نظر بدم. یادمه موقعی که این کتاب رو خوندم تحت تاثیر قرار گرفتم و نمی‌تونستم کتاب رو زمین بگذارم. باید بگم خوندن این کتاب واقعاً آزار‌دهنده‌ست و امکان نداره موقع خوندن کتاب بغض نکنید. من نظراتم رو به آقای حسین‌زادگان گفتم و در نهایت کتاب چاپ شد. چند وقت پیش متوجه تجدید چاپ کتاب شدم. یکی از دوستان روزنامه‌نگار، کتاب رو خواستن تا درباره‌اش مطلبی بنویسن و این باعث شد که من کتاب رو دوباره بخونم و باز هم همان احساس قبلی به من دست داد. اینجوری شد که خواستم این جلسه دربارۀ این کتاب صحبت کنیم.
اجازه بدید که از نویسنده شروع کنیم تا بهتر بشناسیمش. من وقتی کتاب رو دیدم متوجه شدم نویسنده نگاهی تحلیلی و فلسفی به مسئله حقوق حیوانات داره و این نشون می‌داد که ایشون به علوم فلسفی اشراف داره و نوشتهش محدود به گزارش صرف نیست. درسته؟
نوروزی: نویسنده اصلیتی استرالیایی داره و تاریخ، فلسفه و حقوق خونده و تحصیلات عالی‌ش رو در دانشگاه پرینستون آمریکا ادامه داده. رشتۀ اصلی که در خلال تحصیلاتش انتخاب میکنه اخلاقه. سینگر سراغ موضوعاتی می‌ره که تاحدودی از چشم انسان‌ها پنهان میمونه. به طور مثال بررسی‌هایی دربارۀ سقط جنین، طفل‌کشی، خشونت با اطفال، مرگ و … داره. سینگر نظریات فلسفی، تاریخی و حقوقی رو دربارۀ این قضایا با نگاهی اخلاقی بررسی میکنه. این پژوهش‌ها باعث شد تا سینگر از نگاه نیویورک‌تایمز تأثیرگذارترین شخصیت سال ۲۰۰۵ باشه. همچنین در سال‌های ۲۰۱۳، ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ از طرف مؤسسۀ گاتلیت در فهرست رهبران فکری جهان قرار بگیره.
پس پیتر سینگر نویسنده‌ای بسیار تأثیرگذاره که سابقه آکادمیک داره.
نوروزی: بله، به طور مثال مترجم و خود نویسنده در جای‌جای همین کتاب آزادی حیوانات قانون‌های اساسی و حقوق‌هایی که در همه جای جهان برای حیوانات درنظر گرفته شده یا نشده رو نوشته و توضیح داده. به همین خاطر به قول شما نویسنده به صورت آکادمیک به سراغ این موضوع رفته و تحقیقات کرده. این کتاب در ۱۹۷۵ منتشر و تا به این لحظه هر سال ادیت شده. ترجمۀ فارسی کتاب از روی نسخۀ ۲۰۱۵ صورت گرفته که در سال ۱۳۹۷ از سوی انتشارات ققنوس چاپ میشه. آزادی حیوانات به ۳۰ زبان زندۀ دنیا ترجمه شده و حتی بنیان‌گذار جنبش‌های مختلفی در جهان شده.
دقیقاً من مقدمهای از نویسنده خوندم که به همین مطلب اشاره کرده. وقتی از نویسنده می‌پرسن که اون موقع که کتاب رو چاپ کرده چه پیش‌بینیای داشته، گفته واقعا نمی‌تونستم پیش‌بینی کنم در عرض ۴۰ سال این کتاب بطور مستمر تجدید چاپ بشه و انقدر دیده بشه که تبدیل به یک جنبش جهانی بشه و مردم رو در سرتاسر دنیا آگاه کنه. باید بگم که ققنوس خیلی خوشحال میشه که نویسنده‌ها از ترجمۀ اثرشون به فارسی مطلع می‌شن و ابراز خرسندی می‌کنن. در پیشگفتار این کتاب نویسنده خطاب به خوانندگان فارسی زبان متنی نوشته که در بخشی از آن می‌خوانیم: «جای خرسندی است که کتاب آزادی حیوانات برای نخستین‌بار در دسترس خوانندگان فارسی‌زبان است. امیدوارم این ویراست باعث برانگیختن نسل جدید از فعالان ایرانی و پیوستن آن‌ها به جنبش حمایت از حیوانات شود.»
نوروزی: ایشون فقط نویسنده نیستن بلکه محققان، مثلا دربارۀ رسوم ایرانی در جایی از کتاب نوشته: «در جایی خواندم که هنگامی که پیامبر اسلام با سپاهیان خود برای فتح مکه می‌رفت سگی را دید که به بچه‌هایش شیر می‌داد و زوزه می‌کشید . پیامبر به یکی از همراهانش فرمود که کنار آن حیوان بایستد و از او مراقبت کند تا مبادا سپاهیان که از آنجا می‌گذرند به او و بچه‌هایش آسیبی برسانند.» خود پیتر سینگر گفته که من از فلسفه برای موضوعاتی استفاده میکنم که بیشتر در زندگی مردم جریان داره؛ به این خاطر که بتونم اونها در مسائل مهم اخلاقی قانع کنم. یکی از نکات جذاب و جالبی که کتاب داره مقدمه مترجمه. به طور معمول خیلی مقدمه‌های خوب و مفید از مترجمین به دستمون نمی‌رسه و نهایتاً بهترینشون به یه معرفی خوب از نویسنده بسنده می‌کنن. من متأسفانه شناخت کاملی از مترجم کتاب ندارم، ولی جا داره بگیم که جناب آقای بهنام خداپناه جدا از اینکه با نثری خوب کتاب رو ترجمه کردن، بلکه مقدمهای عالی نوشتهن. قسمت مقدمه، مثل یه متن داستانی، اینطور شروع میشه: هر دو دور یک میز نشسته بودند، خانمی و آقایی. کافه یا به گمانم کافهرستورانی بود در یکی از رستوران‌های نسبتاً مشهور پایتخت…» در ادامه می‌نویسن که این زن و مرد دربارۀ حقوق زنان و بشریت صحبت می‌کنن درحالی که در لباسی که پوشیدن و وسایلی که استفاده می‌کنن یا غذایی که می‌خورن تماماً حقوق حیوانات رو زیرپا گذاشته‌ن. جناب خداپناه مقدمۀ مفصلی نوشتهن که نشون میده ایشون دغدغۀ مباحث این کتاب رو داشتهن و دربارۀ موضوع مطالعه و تحقیق کردهن. مترجم در مقدمه برای نمونههای حیوان آزاریای که پیتر سینگر در کتاب بهشون اشاره کرده، مابهازای ایرانی آوردهن و به طور مستند منابع ایرانی اونها رو هم نام بردهن.
درواقع این مبحث رو بومی کرده تا برای خوانندۀ فارسی قابل لمس‌تر باشه.
نوروزی: مثلا مصاحبه‌هایی رو که روزنامه‌ها شب عید با ماهی‌فروشها داشتهن پیدا کرده و بعد خودش تحقیق کرده که ماهی‌هایی که فروخته نمی‌شن بعد از عید چه اتفاقی براشون میفته. یا مسئله کشتار سگ‌های ولگرد، فروش جوجه‌های رنگی که با آغاز فصل تابستون بازارشون داغ میشه و… در مقدمه گفته میشه چطور سالانه ۴۰ میلیون جوجۀ نر بخاطر اینکه صرفۀ اقتصادی ندارن از بین میرن. جالب این که در جامعۀ ما فقط اتفاقاتی که جلوی روی ما رخ می‌دن مورد توجه ما هستن. در قسمتی از مقدمۀ مترجم نوشته شده: «جای تأسف دارد که تقریباً هر قوم و ملتی را می‌توان با نوع خاصی از حیوان آزاری‌اش مشخص کرد: قتل عام دلفین‌ها و وال‌ها در ژاپن، سگ‌خواری در کره و چین، شکنجه و کشتار گاوها در بدترین شکل آن در هند به منظور تهیۀ چرم، وادار ساختن سگ‌ها به منظور انجام دادن مبارزاتی خونین در افغانستان، مراسم سالیانۀ کشتار آیینی گوسفندان در عربستان، کشتار فیل‌ها و کرگدن‌ها در آفریقا به منظور تجارت عاج، مسابقات گاوبازی در اسپانیا، پرورش غازهایی با جگر چرب با زورخوران کردن مقادیر انبوهی از خوراک با دستگاه‌های خشن به منظور فراهم آوردن خوراکی موسوم به جگر چرب غاز در فرانسه، قتل عام سالیانه فک‌ها در کانادا و…»
پیتر سینگر کتاب رو به چندین بخش تقسیم کرده. در فصل ابزارهای پژوهش که فصل بسیار دردناکیه به دست به پژوهش‌هایی میزنه که انسان، به خاطر انسان، روی نمونههای آزمایشگاهی حیوانات انجام میده. مثلاً آزمایش‌های رادیواکتیو روی شانپانزه‌ها، خوراندن تی‌ان‌تی به سگ‌ها، شوک الکتریکی روی موش‌ها… سینگر در قسمتی از متن می‌نویسه: «وقایعی از این دست چگونه رخ می‌دهند؟ چگونه انسان‌هایی که دگرآزار نیستند می‌توانند روزهای کاری خود را صرف افسرده ساختن میمون‌ها برای تمام عمر، گرم کردن سگ‌ها به قیمت مرگشان، یا تبدیل گربه‌ها به موجوداتی معتاد به انواع داروها سازند؟ آن‌ها سپس چگونه می‌توانند روپوش‌های سفید خود را از تن به در کنند، دست‌هایشان را بشویند، و برای صرف شام به خانه نزد خانواده‌هایشان بروند؟»
بله این مطالب احتمالاً برای مخاطبان ما دردناکه اما ما نیاز به این تکانه‌ها داریم تا به خودمون بیایم و همانند جمله آخر کتاب، وقتش نیست که ما دیدگاهمون رو نسبت به جهان و موجودات آن تغییر بدیم؟
نوروزی: دقیقا… فصل دیگۀ کتاب، با سرتیتر درون دامداری صنعتی، هم به نوبۀ خودش دردناکه. واقعا ما نمیدونیم که برای پروار شدن مرغ‌ها چه بلایی سرشون میارن. مرغ دوست داره گوشه‌ای برای تخم گذاشتن بره اما وقتی مرغ‌ها رو به صورت انبوه یک‌جا می‌ریزند، مرغ نمی‌تونه تخم بذاره و این پروسه رو با نگه داشتن تخم توی وجودش، طولانیتر میکنه. این باعث میشه که تخم بزرگ‌تر بشه اما مرغ افسرده‌تر میشه.
فصل۴ دربارۀ گیاه خواری، فصل ۵ سلطۀ انسان و فصل ۶ گونه پرستی در جهان معاصره. درواقع کتاب نگاه ابزاری صرف به حیوانات رو مطرح میکنه. حیواناتی که تنها به‌عنوان منابع تأمین پروتئین یا کسب پول از طریق پوست یا عاجشون مصرف می‌شن. جا داره بگیم که در ایران مؤسسات و انجمن‌های حمایت از حیوانات وجود دارن و فکر میکنم این کتاب کمک کنه تا علاقه‌مندان بیشتری به این مؤسسات بپیوندن یا حداقل رفتار فردیشون در برخورد با حیوانات تغییر کنه. سخن آخر!؟
نوروزی: سخن آخر اینکه کتاب رو بخونید. حتی اگر اذیت هم شدید بازهم کتاب رو بخونید.
